RÓŻE,

królowe przydomowych ogrodów.

Róże, nazywane często dziećmi słońca, to bez wątpienia królowe ogrodów. Tytuł ten zawdzięczają ogromnemu wyborowi barw i kształtów kwiatów, zmienności pokrojów, różnorodnej sile wzrostu oraz wszechstronnemu zastosowaniu. Dodatkowo długi okres kwitnienia oraz piękny, aromatyczny zapach powodują, że róże są jednymi z najczęściej uprawianych krzewów ogrodowych. Co sprawia, że jedne z nich zakwitają tylko raz i łatwo zapadają na choroby, drugie zaś rosną bujnie i wspaniale kwitną? Czy powodem tego są jakieś skrzętnie skrywane tajniki uprawy? A może coś innego? Odpowiedź na te wszystkie pytania jest prosta. Droga do pięknego różanego ogrodu owszem, wiedzie przez staranną uprawę i pielęgnację roślin, jednak kluczem do niego jest prawidłowy dobór gatunków i odmian.

Całe bogactwo gatunków i odmian róż można usystematyzować, dzieląc je na kilka podstawowych grup.

RÓŻE BOTANICZNE

Są to naturalnie występujące w przyrodzie gatunki botaniczne wraz z wszystkimi ich odmianami uprawnymi, a także ich mieszańce. Szacuje się, że w stanie naturalnym występuje ok. 160 gatunków róż, z czego ^₁/₅ spotyka się w Europie, również w Polsce. Większość róż z tej grupy ma kwiat pojedynczy, a po przekwitnieniu zawiązuje jadalne, barwne owoce. Niestety ich kwiatami możemy cieszyć się tylko przez chwilę, ponieważ w ciągu całego sezonu wegetacyjnego rośliny te zakwitają tylko raz. Jednakże krótkie kwitnienie rekompensują za to wyjątkowo intensywnym zapachem. Są to gatunki mało wymagające pod względem podłoża i pielęgnacji. Charakteryzują się wysoką zdrowotnością i mrozoodpornością. Doskonale sprawdzają się w ogrodach naturalistycznych, sadzone w większych grupach lub jako żywopłoty.

RÓŻE HISTORYCZNE

Grupa ta obejmuje wszystkie odmiany róż sprzed roku 1867. Wtedy to wyhodowana została odmiana ‘La France’, którą uważa się za pierwszego mieszańca herbatniego. Ten moment w historii to symboliczny zwrot hodowli w kierunku róż wielkokwiatowych. Róże historyczne zazwyczaj mają pokrój krzaczasty. Tworzą zarówno kwiaty pojedyncze, jak i pełne, przeważnie o rozetowej budowie. Wiele z nich powtarza kwitnienie, jednak wszystkie pachną wyjątkowo silnie i intensywnie. Ta grupa róż charakteryzuje się wysoką zdrowotnością i bardzo dobrą mrozoodpornością. Do róż historycznych zalicza się róże burbońskie, damasceńskie, portlandzkie, piżmowe, mchowe, stulistne oraz różę francuską (Rosa gallica) i jakobińską (Rosa alba). Doskonale sprawdzą się one w ogrodach urządzanych w starym stylu, jak również w nasadzeniach o charakterze romantycznym czy rustykalnym. Swoje zastosowanie znajdują także w parkach.

RÓŻE NOSTALGICZNE (syn. ROMANTYCZNE)

Ta grupa róż skupia nowe, niedawno powstałe odmiany. Ich kwiaty mają kształt czarki lub rozety i są obficie wypełnione płatkami. Dodatkowo ich brzegi bywają pofalowane. Intensywnie pachną i obficie kwitną przez cały sezon. Przypominają nieco róże angielskie oraz historyczne i od nich właśnie się wywodzą. W większości pochodzą z hodowli niemieckiej (Rosen Tantau) oraz duńskiej (Poulsen Rosen ApS). Siła i charakter wzrostu róż nostalgicznych jest różny. Wśród nich można znaleźć zarówno róże wielkokwiatowe, rabatowe, parkowe, jak i pnące.

RÓŻE WIELKOKWIATOWE (syn. MIESZAŃCE HERBATNIE)

Mieszańce herbatnie (ang. Rosa thea hybrida) to najbardziej szlachetna grupa róż. Odznaczają się piękną formą, eleganckimi kwiatami oraz przydatnością pędów kwiatowych do cięcia. Tworzą one niezbyt wysokie i słabo rozgałęzione krzewy o długich, prostych pędach, pokrytych lśniącymi lub matowymi liśćmi oraz licznymi kolcami. Wyróżniają się dużymi, kształtnymi i przeważnie cylindrycznymi pąkami o dużej liczbie płatków. Po ich rozwinięciu ukazują się okazałe, pełne kwiaty, osadzone na pędzie zazwyczaj pojedynczo lub, dużo rzadziej, w otoczeniu kilku pąków bocznych. Kwiaty róż wielkokwiatowych prezentują całą paletę barw: od białej przez różową, żółtą, pomarańczową i czerwoną, aż do niebieskiej lub niemal czarnej. Mieszańce herbatnie przeważnie wydzielają silny lub umiarkowany zapach. Najmocniej pachą odmiany, których kwiaty są mniej trwałe i szybko przekwitają. W ciągu sezonu powtarzają one kwitnienie 2- lub 3- krotnie. Doskonale nadają się na kwiat cięty. Najlepiej prezentują się posadzone w grupach w towarzystwie innych roślin.

RÓŻE ANGIELSKIE

To grupa róż powstała w wyniku prac właściwie jednego człowieka – angielskiego hodowcy Davida Austina. Wyróżniają się dzięki pełnym, miseczkowatym kwiatom, kształtem przypominającym piwonie. Powstały one dzięki krzyżowaniu róż historycznych ze współczesnymi różami rabatowymi i wielkokwiatowymi. W ten sposób udało mu się perfekcyjnie połączyć czar i aromat dawnych róż z szerokim wachlarzem barw. Róże angielskie łączą w sobie również historyczną formę i kształt kwiatów z powtarzalnością kwitnienia róż współczesnych. Dla amatorów róż stały się one synonimem mocnego zapachu i długiego kwitnienia wśród róż.

RÓŻE PARKOWE (syn. KRZACZASTE)

Przynależność do tej grupy róż warunkuje nie tyle pochodzenie odmiany co jej pokrój i zastosowanie. Róże parkowe charakteryzują się bowiem krzaczastym pokrojem, intensywnym wzrostem (osiągają od 1 do 3 m wysokości), silnymi, wzniesionymi pędami oraz dużą żywotnością. Są to rośliny o dużej odporności na choroby i wytrzymałości na mróz. Tolerują niekorzystne warunki glebowe, dobrze sprawdzają się w warunkach miejskich. Walorami dekoracyjnymi są nie tylko barwne i pachnące kwiaty, ale także jesienne owoce.

RÓŻE CZEPNE (syn. PNĄCE)

Róże czepne, popularnie zwane pnącymi, tak naprawdę z botanicznego punktu widzenia pnączami nie są, ponieważ ich pędy nie owijają się wokół podpór. Nie mają też żadnych organów czepnych – korzeni powietrznych, wąsów ani przylg. W związku z tym się są w stanie samodzielnie wspinać się po podporach, a jedynie podpierają się o nie przy pomocy licznych kolców. Takie rośliny nazywane są przez botaników pnączami pozornymi lub nibypnączami.

Ze względu na odmienne pochodzenie odmian róż czepnych dzielą się one na dwie grupy: RAMBLERY i CLIMBINGI, różniące się formą wzrostu, sposobem kwitnienia i zastosowaniem. Podział  ten jest istotny również ze względu na prowadzenie i sposób cięcia tych krzewów.

RAMBLERY

Róże pnące wiotkie (ang. rambler roses) to wyjątkowo wytrzymała grupa róż charakteryzująca się bujnym wzrostem i stosunkowo luźnym pokrojem. Każdego roku u nasady krzewów wyrastają licznie długie i giętkie pędy o długości 2 - 3 m. W kolejnym roku tworzą się na nich krótkopędy zwieńczone niezbyt dużymi, pojedynczymi lub półpełnymi kwiatami zebranymi w grona. Mogą zawierać od 3 do nawet 21 drobnych kwiatów. Niestety ramblery zakwitają tylko raz, ale za to wyjątkowo obficie i efektownie. Dzięki dużej elastyczności pędów łatwo dają się prowadzić po rozmaitych konstrukcjach i podporach. Znakomicie nadają się do obsadzania pergoli, trejaży czy tworzenia wolnostojących kolumn. Doskonale zakryją także ogrodzenie z drucianej siatki. Powinno się jednak unikać sadzenia ich zbyt blisko ścian, ponieważ przy braku odpowiedniej cyrkulacji powietrza łatwo ulegają porażeniu przez choroby grzybowe (np. mączniaka).

CLIMBINGI

Róże pnące sztywne (ang. climber roses) charakteryzują się silnym wzrostem i wyprostowanym pokrojem. Tworzą one sztywne i bujnie rosnące pędy przewodnie osiągające nawet 5 m długości. Kwiaty pojawiają się na tegorocznych pędach bocznych. Są dość duże, osadzone na pędach pojedynczo lub zebrane w niewielkie grona. Ukazują się od późnej wiosny do jesieni, przeważnie w sposób ciągły lub powtarzając kwitnienie (tzw. remontanty). Długie i wyprostowane pędy klimbingów należy rozpinać na dużych i stabilnych konstrukcjach. W przeciwieństwie do ramblerów doskonale nadają się do prowadzenia przy ścianach i wyższych ogrodzeniach. Podporą dla nich mogą być również drzewa. Do tego celu najlepiej nadają się gatunki o mocnych, ale luźno rozłożonych konarach i gałęziach (np. modrzewie, sosny czy złotokapy), a ich głęboki system korzeniowy nie stanowi dla róż konkurencji.

Na skutek intensywnego krzyżowania róż podział na ramblery i climbingi jest obecnie dosyć płynny, co utrudnia ich pielęgnację i prowadzenie. Ze wzglęgu na intensywny wzrost, zarówno jedne jak i drugie wymagają zwiększonego nawożenia w porównaniu do pozostałych grup użytkowych róż. Jednak aby dowiedzieć się, jak przycinać daną odmianę, najlepiej przyjrzeć się, w jaki sposób wypuszcza ona pędy oraz kiedy i jak kwitnie.

RÓŻE RABATOWE (syn. WIELOKWIATOWE)

Do tej grupy należą 4 rasy róż:

     - róże wielokwiatowe (R. polyantha),

     - mieszańce róż wielokwiatowych (R. polyantha hybrida),

     - róże bukietowe (R. floribunda),

     - róże bukietowe wielkokwiatowe (R. floribunda grandiflora).

Róże rabatowe, zwane też wielokwiatowymi czy bukietwymi, charakteryzują się średnim tempem wzrostu i silnym krzewieniem się. Osiągają zazwyczaj 0,4 - 0,8 m wysokości oraz 0,4 - 0,6 m szerokości. Róże z tej grupy cenione są przede wszystkim ze względu na ich długie i obfite kwitnienie. Kwiaty zebrane są w grona wyrastające nad liście. Wszystkie pąki rozwijają się równocześnie, tworząc barwną plamę. Poszczegółne rasy i odmiany różnią się wypełnieniem oraz wielkością kwiatów. Dwie podstwawowe rasy to Floribunda (bukietowe) oraz Polyantha (wielokwiatowe). Krzewy róż pierwszej rasy tworzą kwiaty drobne, ale pełne, zebrane po kilka sztuk na jednym pędzie. Kształtem przypominają mieszańce herbatnie. Ze względu na dużą trwałość kwiaty można ścinać do wazonu. Krzewy z rasy Floribunda tworzą słabiej wypełnione, ale równie trwałe kwiaty. Doskonale nadają się do uprawy na rabatach, a niektóre z odmian sprawdzą się także w uprawie doniczkowej. Róże rabatowe są odporne na niekorzystne warunki klimatyczne i glebowe, jednak wiele odmian wymaga ochrony przed chorobami. Krzewy te najładniej wyglądają posadzone w większych grupach, na tle jednorodnej zieleni. Nie widać wtedy pojedynczych roślin, ale całą burzę kwiatów. Aby uzyskać taki efekt należy je sadzić w rozstawie 0,4  - 0,5 m.

RÓŻE OKRYWOWE

To grupa niskich, ale silnie krzewiących się róż o pokładającym się lub nawet płożącym pokroju. Taka forma wzrostu w połączeniu z obfitością kwiatów pozwala otrzymać barwny kobierzec ukwiecony przez większość okresu wegetacyjnego. Róże okrywowe z powodzeniem mogą być uprawiane na rabatach, skarpach lub skalnikach. Doskonale nadają się również do uprawy w donicach na balkonach, tarasach czy werandach. Wysoka odporność na choroby i niskie temperatury oraz niezawodność kwitnienia sprawiają, że rośliny te nawet początkującym ogrodnikom nie sprawiają trudności w uprawie i pielęgnacji.

Ze względu na charakter wzrostu można je podzielić na 4 grupy:

I GRUPA

Należą do niej wolno rosnące odmiany osiągające 0,4 - 0,6 m wysokości. Wytwarzają one długie, nawet 2 - 3 metrowe pędy, pęłzające po ziemi. Szczelnie pokrywają powierzchnię gruntu tworząc barwny dywan. Są szczególnie przydatne do obsadzania skarp oraz nasadzeń wielkopowiechchniowych, zarówno w parkach jak i prywatnych ogrodach. Sadzi się je w rozstawie 0,8 - 1 m, czyli 1 - 2 szt/m². Do tej grupy należą m. in. odmiany pochodzące od róży pomarszczonej (Rosa rugosa) np.: 'Bassino', 'Chimo', 'Knirps', 'Max Graf', 'Nozomi', 'Rody' i 'Weisse Max Graf.

II GRUPA

Do drugiej grupy róż należą odmiany szybko rosnące i krzewiące się. Są one nieco wyższe, ale za to znacznie węższe. Osiągającą od 0,4 m do 1 m szerokości. Tworzą dosyć zwarte krzewy o łukowato wygiętych i płożących się pędach. Sadzone gęsto wypiętrzają się opodpierając się wzajemnie o siebie. Powinno się sadzić 2 - 3 szt./m2. Ze względu na wysoką odporność na zanieczyszczenia powiertza, ta grupa róż okrywowych doskonale sprawdza się w zieleni miejskiej. Może być wykorzystywana w nasadzeniach zarówno wzdłuż ciągów komunikacyjnych, jak i w parkach. Najpopularniejsze odmiany to: 'Heidekonigin', 'Immensee', 'Marondo', 'Repandia', 'Sommerabend','Weisse Immensse'.

III GRUPA

Należą do niej odmiany silnie rozgałęzione, osiągające ok. 0,4 - 0,6 m wysokości, o pędach wzniesionych, opadających lub wzniesionych. Krzewy należy sadzisz w zagęszczeniu 2 - 4 szt./m2. Ta grupa róż okrywowych cieszy się największą popularnością i do niej też należy najwięcej odmian, np.: 'Diamant', 'Fairy Queen', 'Gartnerfreude', 'Heidesommer', 'Lovely Fairy', 'Mainaufeuer', 'Mirato', 'Pink Bassino', 'Roselina', 'Rote Max Graf', 'Royal Bassino', 'Satina', 'Sea Foam', 'Snow Ballet', Sommermarchen', Sommerwind', Swany', 'The Fairy'.

IV GRUPA

Do czwartej grupę tworzą odmiany najwyższe, osiągające od 0,9 do 1,2 m wysokości oraz ok. 1 m szerokości. Stosuje się je do tworzenia niskich żywopłotów, parkowych skupisk czy obsadzania skarp. Należą do niej m. in.: Alba Meidiland', 'Dagmar Hastrup', 'Heidekind', 'Heideschnee', 'Lavender Dream', 'Roseromantic', 'Rosy Carpet' oraz Rosa x rugotida 'Dart's Defender' i Rosa rugosa 'Hansa'.

[Wiśniewska-Grzeszkiewicz H. 2009. Róże w ogrodzie]

Gdy kupujemy nowe sadzonki róż w szkółce lub sklepie ogrodniczym zazwyczaj są one oznaczone z dokładnością do odmiany. Łatwo wtedy uzupełnić swoją wiedzę z zakresu pielęgnacji. Poprzeczka podnosi się, gdy mamy już w ogrodzie jakieś stare, rosnące od wielu lat, bezimienne róże. Klasyfikując je do którejś z tych grup możemy dowiedzieć się trochę więcej o ich pokroju, sile wzrostu, a nawet zdrowotności czy mrozoodporności. Z kolei znając  specyfikę wzrostu danej grupy, będziemy wiedzieć jak i kiedy przycinać nasze krzewy różane.

mgr inż. Agnieszka Hajduga